ΕΡΕΥΝΑ από το Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών RUBSI και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Το ερευνητικό έργο «Τα κοινωνικά πρόβλημα της τρίτης ηλικίας στην Κύπρο» στηρίζεται μεθοδολογικά στη διεξαγωγή 100 συνεντεύξεων βάθους, βασισμένων σε ημιδομημένα ερωτηματολόγια. Είναι βασικό να τονιστεί από την αρχή ότι με τον όρο «Τρίτη Ηλικία» εννοούμε τα άτομα ηλικίας άνω των 65, περιλαμβάνοντας και υπερήλικες, οι οποίοι, στη βιβλιογραφία συχνά αναφέρονται σαν Τέταρτη Ηλικία. Το δείγμα του πληθυσμού προήλθε κυρίως από τις ακόλουθες κατηγορίες ατόμων τρίτης
ηλικίας:
Άτομα που
α) διαμένουν στο σπίτι μόνα και αυτοεξυπηρετούνται,
β) διαμένουν στο σπίτι υπό την φροντίδα της οικογένειας τους / συγγενικών τους
προσώπων,
γ) διαβιούν στο σπίτι υπό την φροντίδα αλλοδαπής φροντίστριας,
δ) διαμένουν στο σπίτι με κατ’ οίκον φροντίδα από τις κρατικές/κοινοτικές υπηρεσίες,
ε) επισκέπτονται κέντρα ημέρας για την ημερήσια τους φροντίδα
στ) διαμένουν σε κρατικές στέγες ηλικιωμένων,
ζ) διαμένουν σε ιδιωτικές στέγες ηλικιωμένων.
Η επιλογή των ονομάτων σε κάθε επαρχία έγινε με τυχαία στρωματοποιημένη δειγματοληψία, όπως και η επιλογή των στεγών, τόσο των κρατικών, όσο και των ιδιωτικών από τις λίστες που παρασχέθηκαν από τους τελικούς χρήστες και την ΠΟΣΕΗ.
Η ανάλυση των συνεντεύξεων έγινε όσον αφορά το ποσοτικό μέρος με
λογισμικό SPSS, ενώ το ποιοτικό μέρος έγινε με τη χρήση του λογισμικού AtlasTi.
Συμπεράσματα
Παράγοντες που λειτουργούν αρνητικά στην ποιότητα ζωής των
ηλικιωμένων στην Κύπρο
· Η κακή υγεία
· Η έλλειψη χρημάτων
· Η απουσία πληροφόρησης για τις υφιστάμενες υπηρεσίες
· Η δυσκολία στην μετακίνηση
· Η δυσκολία στη διακίνηση / ή η μη διακίνηση
· Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
· Ο εκτοπισμός / διαμονή σε προσφυγική ή Τ/Κ κατοικία
· Το χαμηλό εισόδημα από τη σύνταξη
· Ο ηλικιακός ρατσισμός
· Η αρνητική αυτο-εικόνα
Παράμετροι που λειτουργούν θετικά στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων
στην Κύπρο
· Στήριξη από την οικογένεια
· Ευρύ κοινωνικό δίκτυο (με συγγενείς και φίλους)
· Η εργασία
· Η συμμετοχή σε δραστηριότητες
· Η συμμετοχή στα κοινά
Σύμφωνα με τον ορισμό του οργανισμού AGE Concern του Ηνωμένου Βασιλείου (http://www.ageconcern.org.uk/AgeConcer/social_inclusion) ο ορισμός του κοινωνικού αποκλεισμού είναι η έλλειψη δυνατότητας πρόσβασης στα πράγματα της ζωής τα οποία η κοινωνία θεωρεί δεδομένα. Στην περίπτωση τους δείγματος ένας μεγάλος αριθμός των ατόμων έχουν μειωμένα εισοδήματα σε σχέση με τις ανάγκες τους. Μερικοί παράμετροι που τίθενται από την πιο πάνω πλατφόρμα που δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο για κοινωνική ένταξη, στην περίπτωση τουλάχιστον του ένα τρίτου του δείγματος δεν ισχύουν. Οι παράμετροι είναι οι ακόλουθοι:
· Ικανοποιητικό εισόδημα: για περισσότερους από τους μισούς, το
εισόδημα από τη σύνταξη είναι λιγότερο από αρκετό για να καλύψει τις
ανάγκες τους
· Καλή πνευματική και φυσική υγεία: 46% των ατόμων δήλωσαν ότι η υγεία τους τον τελευταίο χρόνο ήταν υποφερτή και 22% ότι ήταν κακή
· Χαμηλός κίνδυνος για εγκληματικότητα και χαμηλός βαθμό φόβου για
εγκληματικότητα, καλή γειτονιά: Γενικά ήταν πολύ λίγες οι περιπτώσεις
των ατόμων που είπαν ότι ζουν σε κακή γειτονιά με εγκληματικότητα.
Υπήρχαν πολύ λίγοι ερωτηθέντες που παραπονέθηκαν για φασαρία και
για μεγάλο αριθμό μεταναστών στη γειτονιά τους, γεγονός που άλλαξε τα
παλαιότερα δεδομένα
· Επάρκεια και επαρκής φροντίδα: Ήταν ένα από τα θέματα που έθιξαν οι ερωτηθέντες και το οποίο είπαν ότι χρειάζεται να το δει πιο σοβαρά το κράτος:
Βελτίωση των υπηρεσιών φροντίδας, η περαιτέρω ανάπτυξη των υπηρεσιών κατ’ οίκον φροντίδας και η εφαρμογή και επιτήρηση αυστηρών προδιαγραφών για τη λειτουργία των στεγών ευγηρίας
· Δ ιακίνηση και πρόσβαση σε μέσα συγκοινωνίας: Τουλάχιστον το ένα τρίτο των ερωτηθέντων δεν έχει πρόσβαση σε μέσο συγκοινωνίας
· Καλά κοινωνικά δίκτυα: Αυτά φαίνεται ότι στην Κυπριακή κοινωνία είναι αρκετά ανεπτυγμένα αφού πάνω γύρω στο 80% των ερωτηθέντων
βλέπουν μέλη της οικογένειας τους κάθε εβδομάδα, ενώ οι μισοί έχουν
στενές σχέσεις με πάνω από 5 άτομα εκτός από την άμεση τους
οικογένεια.
Σημειώνεται ότι θεωρούμε ψηλό τον αριθμό των 17 ατόμων που είπαν ότι δεν έχουν σχέση με κανένα. Παράλληλα τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων είναι αναμεμειγμένα σε κάποιας μορφής δραστηριότητα, η οποία τους δίνει την ευκαιρία να κοινωνικοποιούνται και αν διατηρούνται ενεργά. Σε καλύτερα μοίρα φυσικά βρίσκονται τα 15 άτομα που δήλωσαν ότι εργάζονται, είτε ως έμμισθα, είτε εθελοντικά.
· Καλή πρόσβαση σε τοπικές υπηρεσίες: η πρόσβαση αυτή έχει δύο
διαστάσεις, αφού από τη μια υπάρχουν άτομα που αδυνατούν να
εξέλθουν από το σπίτι, κυρίως για λόγους υγείας, αλλά και λόγω έλλειψης
λεφτών και μεταφορικού μέσου. Παράλληλα υπάρχει σε αρκετούς έλλειψη
πληροφόρησης για τις διαθέσιμες υπηρεσίες, ενώ σε ορισμένες κοινότητες δεν προσφέρονται υπηρεσίες.
· Ευκαιρίες για συμμετοχή σε κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες: Παρόλο που ένας αρκετά μεγάλος αριθμός εμπλέκεται σε τέτοιου είδους δραστηριότητες, περίπου το ένα τρίτο αδυνατεί να συμμετέχει σε δραστηριότητες κυρίως για λόγους υγείας. Ένας άλλος παράγοντας αποτρεπτικός είναι η κακή οικονομική κατάσταση, αφού άτομα που δεν έχουν ικανοποιητικό εισόδημα για να καλύψει τις ανάγκες τους, θεωρεί οτιδήποτε άλλο σαν πολυτέλεια.
· Χρήση βασικών οικονομικών υπηρεσιών: εν φαίνεται να υπάρχει
δυσκολία από κανένα στον τομέα αυτό.
Απασχόληση και ευκαιρίες επιμόρφωσης: Κανένα σχεδόν άτομο από το
δείγμα δεν κάνει χρήση του ειδικού σχεδίου στήριξης για απασχόληση των
Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας. Μόνο 15 άτομα εργάζονται, ενώ η
υγεία αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για την μη-απασχόληση. Σε
αντίθεση, τα άτομα που εργάζονται φαίνεται να έχουν καλύτερη υγεία και
καλύτερη ψυχική διάθεση
· Ευκαιρίες για χρήση ψηφιακής τεχνολογίας: Ελάχιστα άτομα γνωρίζουν
καν τι είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ενώ κάτω από 10 είναι τα άτομα
που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο (όλα είναι ψηλού μορφωτικού επιπέδου).
Εξ άλλου μέχρι στιγμής δεν προσφέρονται ειδικά προγράμματα ψηφιακής
τεχνολογίας για την Τρίτη ηλικία από το κράτος.
· Κατάλληλη και καλά συντηρούμενη οικιστική μονάδα: 19 άτομα είπαν ότι το σπίτι που διαμένουν δεν διαθέτει τις απαραίτητες διευκολύνσεις, ενώ άλλα 25 είπαν ότι το σπίτι τους χρειάζεται επιδιορθώσεις τις οποίες δεν μπορούν να κάμουν
· Ικανοποιητική πληροφόρηση, συμβουλευτική, υπεράσπιση και
επανόρθωση: αρκετά άτομα δεν έχουν πληροφόρηση, ούτε για τις
υφιστάμενες υπηρεσίες, ούτε για τα δικαιώματα τους. Σαν αποτέλεσμα
υπάρχει σε μεγάλου βαθμού εξάρτηση είτε από τα παιδιά τους, είτε από
τις υπηρεσίες του κράτους. Σε καλύτερη μοίρα φαίνεται να βρίσκονται τα
άτομα ψηλού μορφωτικού επιπέδου και τα άτομα που συμμετέχουν σε
οργανώσεις.
· Χρήση κοινών καταναλωτικών αγαθών: η οικονομική δυσχέρεια η οποία
χαρακτηρίζει ένα αρκετά μεγάλο αριθμό ατόμων από το δείγμα, φαίνεται
να λειτουργεί περιοριστικά στο θέμα της κατανάλωσης. Τρεις βασικοί
τομείς που επηρεάζουν το βαλάντιο των ερωτηθέντων είναι η αγορά
υπηρεσιών φροντίδας, η αγορά ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και
θέρμανση.
Επίσης πολλά άτομα παραπονιούνται ότι τα καταναλωτικά αγαθά έχουν ακριβύνει δυσανάλογα με το εισόδημα τους.
Βασικό συμπέρασμα: Η έλλειψη δυνατότητας αρκετών ατόμων να ανταποκριθεί στα πιο πάνω μπορεί να θεωρηθεί ότι οδηγεί τα άτομα αυτά σε κοινωνικό αποκλεισμό.
Εισηγήσεις
- Έμφαση στην οικονομική ενίσχυση των ατόμων τρίτης ηλικίας, κυρίως με την περαιτέρω αύξηση της σύνταξης και των επιδομάτων, έτσι ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής
- Εκστρατεία διαφώτισης για τις προσφερόμενες υπηρεσίες που δρουν θετικά στην κατεύθυνση της κοινωνικής επανένταξης
- Ανάπτυξη και βελτίωση του συστήματος συγκοινωνίας / διακίνησης με
έμφαση στις ανάγκες της τρίτης ηλικίας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην
πρόσβαση
- Εισαγωγή προγραμμάτων σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης που να
στοχεύουν στην κοινωνικοποίηση των ατόμων τρίτης ηλικίας, στην προσφορά κινήτρων για συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες
- Ενθάρρυνση για συνέχιση της απασχόλησης / εθελοντισμού μετά τη
συνταξιοδότηση
- Ενθάρρυνση για εμπλοκή σε δραστηριότητες
- Ανάπτυξη προγραμμάτων στην εκπαίδευση που να προάγουν το σεβασμό
στην αξιοπρέπεια των ατόμων τρίτης ηλικίας και τον περιορισμό ή/και
εξάλειψη του ηλικιακού ρατσισμού
- Εκμετάλλευση της πείρας των ατόμων της τρίτης ηλικίας και εμπλοκή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι
- Ανάπτυξη προγραμμάτων εξοικείωσης με την τεχνολογία και ενθάρρυνση
συμμετοχής των ηλικιωμένων σε προγράμματα επιμόρφωσης και διά βίου
μάθησης.
- Χρήση της παρούσας έρευνας σαν πιλοτική για τη διεξαγωγή ποσοτικής
έρευνας η οποία θα μπορούσε να ενισχύσει την χάραξη πολιτικής για την
Τρίτη ηλικία, τόσο σε κυβερνητικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο τοπικής
αυτοδιοίκησης
- Δ ιεξαγωγή περαιτέρω έρευνας που θα μπορούσε να επικεντρωθεί στα
ακόλουθα που χρήζουν επιπρόσθετης διερεύνησης κυρίως σε ποσοστικό
επίπεδο:
· Προβλήματα υγείας που συνδέονται άμεσα με την τρίτη ηλικία, π.χ.
Αλτσχάιμερ
· Τα ηλικιωμένα άτομα ως φροντιστές, π.χ. ενός συζύγου, παιδιών ή
εγγονιών
· Τρόποι χρησιμοποίησης των δεξιοτήτων και γνώσεων των ηλικιωμένων
ατόμων - Τα ηλικιωμένα άτομα ως εκπαιδευτές και όχι μόνο ως
εκπαιδευόμενοι
· Παγκύπριας κλίμακας ποσοτική έρευνα για τις ανάγκες και τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας, με έμφαση στους παράγοντες ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων.
· Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ηλικιωμένων, υγεία και αντιλήψεις για τηνυγεία
- Ίδρυση σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης περισσότερων Κέντρων Ημέρας, αφού το μέτρο κρίνεται ευεργετικό. Τα Κέντρα θα μπορούσαν να ενισχυθούν με προγράμματα φυσικής δραστηριότητας, η οποία να λειτουργεί προληπτικά σε ασθένειες του γήρατος, να προλαβαίνει τη χαλάρωση των γνωστικών λειτουργιών, επενεργεί θετικά στην ψυχική διάθεση των ατόμων και καθυστερεί την εξάρτηση των ατόμων όσον αφορά την φροντίδα τους είτε από την οικογένεια τους είτε από τις υπηρεσίες του κράτους
- Ανάπτυξη και ενίσχυση του εθελοντισμού που να απευθύνεται στην Τρίτη ηλικία, που να έχει στόχο όχι απλά την οικονομική ευημερία των ηλικιωμένων αλλά τη δημιουργία δικτύων που να στοχεύουν στην κοινωνική στήριξη των ηλικιωμένων (π.χ. ομάδες επισκέψεων σε σπίτια για περιορισμό της μοναξιάς)
- Βελτίωση των υποδομών, κυρίως σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, έτσι ώστε να είναι πιο φιλικές στη χρήση τους για τα άτομα τρίτης ηλικίας
Μήνυμα ερευνητικής ομάδας:
Είναι ευχάριστο ότι στη χώρα μας λαμβάνονται μέτρα από τη κυβέρνηση, γιατην εξάλειψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού των ηλικιωμένων.
Χρειάζεται όμως συνεχής προσπάθεια τόσο από τους κρατικούς φορείς όσο και από τις εθελοντικές Μη κυβερνητικές Οργανώσεις ώστε το Εθνικό Σχέδιο ράσης να υλοποιηθεί και να μπορούν οι ηλικιωμένοι της Κύπρου να ζουν με άνεση και αξιοπρέπεια. Έχουν προσφέρει τόσα πολλά στην οικογένεια, την παιδεία, την κοινωνία, την πατρίδα.
Τους το οφείλουμε.
Τους αξίζει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου